W dniach 19-21 kwietnia Centrum Pamięci Kultury Żydowskiej po raz pierwszy włączyło się w cykliczną akcję społeczno-edukacyjną Żonkile, organizowaną przez Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. Wydarzenie ma na celu upamiętnienie wybuchu powstania w getcie warszawskim.

W piątek, 19 kwietnia, w 81. rocznicę tamtych wydarzeń, odwiedziły nas dwie, niezwykle sympatyczne, klasy trzecie ze Szkoły Podstawowej im. Jana Kochanowskiego w Chęcinach. Uczniowie z wielkim zaangażowaniem tworzyli papierowe żonkile, które są najbardziej rozpoznawalnym symbolem powstania i znakiem zbiorowej pamięci. Dzieci podeszły do zadania bardzo kreatywnie i stworzyły piękne kwiaty, z których część przypięły do ubrań, a część zabrały ze sobą, by móc rozdać je swoim bliskim. Zwieńczeniem warsztatów był seans animacji pt.:„Pamięć drobinek”. Ta baśniowa historia przybliżyła dzieciom tematy empatii, sprawiedliwości i straty.

W Sali Modlitw odbyły się projekcje edukacyjne dla dzieci i dorosłych. Odwiedzający szczególnie chętnie oglądali film „Zdążyć przed Panem Bogiem”, na podstawie reportażu Hanny Krall, opisujący losy Marka Edelmana - jednego z przywódców powstania w getcie warszawskim i człowieka, od którego gestu (co roku w rocznicę wybuchu walk składał pod Pomnikiem Bohaterów Getta na Muranowie bukiet żółtych kwiatów) wziął się symbol akcji.

By umożliwić jak najlepsze zrozumienie idei „Żonkili”, w przedsionku naszego centrum udostępniliśmy film, który w przystępny sposób opowiadał o tym, czym jest to wydarzenie. Tuż przy wejściu, do dyspozycji naszych gości stworzyliśmy kącik kreatywności, gdzie każdy chętny mógł własnoręcznie stworzyć swojego żonkila. Przez cały weekend zwiedzający mieli także możliwość obejrzenia wystawy wcześniej nie udostępnianych albumów i książek z naszych zbiorów o tematyce związanej z gettem warszawskim, czy zapoznania się z adresowanymi do dzieci i młodzieży słuchowiskami pt.: „Było – nie ma - jest”, „Historia z pewnej ulicy”, „Szuflada” i „Prawdziwi przyjaciele”.

Ogromna wartość społeczno-edukacyjna akcji oraz jej popularność sprawiają, że ma ona realny wpływ na dialog międzykulturowy, naukę tolerancji, a przede wszystkim na podtrzymywanie pomięci o historii, bohaterstwie i solidarności. Dziękujemy wszystkim, którzy włączyli się z Nami w te działania.

Marta Zimnicka

Centrum Pamięci Kultury Żydowskiej

Aktualności

"W zasadzie najważniejsze jest samo życie. A jak jest już życie, to najważniejsza jest wolność. A potem oddaje się życia za wolność. I już nie wiadomo, co jest najważniejsze."

Marek Edelman

81 lat temu w warszawskim getcie wybuchło powstanie, które było największym zbrojnym zrywem Żydów podczas II wojny światowej. Jednocześnie było to pierwsze miejskie powstanie w okupowanej Europie. Niewiele jest w historii konfliktów, które byłyby porównywalne z tak nieprawdopodobnie nierówną walką, która charakteryzowała bitwę w getcie warszawskim. Z jednej strony potęga armii niemieckiej, z drugiej słabo uzbrojone oddziały powstańcze.

Plany stworzenia getta warszawskiego pojawiły się już wiosną 1940 roku. Oficjalnym powodem była potrzeba opanowania epidemii tyfusu, który trawił głównie części miasta zamieszkane przez Żydów. Decyzja wyznaczenia obszaru getta została wydana przez dr. Ludwiga Fischera, szefa dystryktu warszawskiego Generalnego Gubernatorstwa, w październiku 1940 roku. Prace nad wznoszeniem murów wokół części miasta najliczniej zamieszkanej przez Żydów, ruszyły w kwietniu 1940 roku. Na obszarze przekraczającym 300 ha, otoczonym 18 kilometrowym murem (miał on wysokość 3 metrów, był podwyższony o kolejny metr drutem kolczastym), Niemcy zamknęli pierwotnie ponad 350 000 osób. Do ostatecznego zamknięcia getta w Warszawie doszło 16 listopada 1940 roku. Przesiedlono do niego Żydów z różnych części miasta, a w szczytowym okresie więzionych w nim było około 460 tysięcy osób. Za samowolne opuszczenie terenu getta groziła kara śmierci, podobnie jak i za pomoc udzielaną Żydom po stronie aryjskiej.

22 lipca 1942 roku w getcie warszawskim zaczęła się tzw. Wielka Akcja , czyli deportacja do obozu w Treblince. Dwa miesiące – tyle wystarczyło Niemcom, by zgładzić tam blisko 300 tys. warszawskich Żydów. W getcie pozostało około 60 000 osób zatrudnionych w przedsiębiorstwach produkujących na rzecz III Rzeszy lub mieszkających w zamkniętej dzielnicy nielegalnie. Kilka dni po rozpoczęciu deportacji utworzono Żydowską Organizację Bojową (ŻOB), którą 15 października 1942 roku rozszerzono o kolejne ugrupowania. Założycielami ŻOB byli m.in. Icchak Cukierman, Cynia Lubetkin, Marek Edelman. Komendantem został Mordechaj Anielewicz. Organizacja liczyła około 500 członków  i nawiązała kontakt z żydowskim podziemiem. Poza ŻOB powstał także Żydowski Związek Wojskowy (ŻZW), którego członkowie wywodzili się z przedwojennego żydowskiego ruchu narodowego, Bejtaru. Choć podejmowane przed wybuchem powstania próby połączenia ŻOB i ŻZW nie powiodły się, to podczas walk w kwietniu 1943 roku obie organizacje współpracowały ze sobą.

18 stycznia 1943 roku kilka kompanii SS wkroczyło do getta, aby przeprowadzić drugi akt deportacyjny. Od tego momentu dla wszystkich warszawskich Żydów stało się oczywiste, że „obozy pracy’’, do których Niemcy zapowiadali, że ich wywiozą, to w rzeczywistości obozy zagłady. Dowiedzieli się także, że szef gestapo Heinrich Himmler, nakazał w ciągu trzech miesięcy obszar między Odrą a Dniestrem przekształcić w „oczyszczony z Żydów”. Deportacja trwała, a żydowskie oddziały bojowe nie były jeszcze gotowe na ostateczną rozgrywkę. Gorączkowo przyspieszały z przygotowaniami. Zachowując zasady konspiracji szkolono młodzież, organizowano broń i przygotowywano kryjówki - bunkry w piwnicach i na strychach. W tych lepiej lub gorzej przystosowanych pomieszczeniach, zaopatrzonych w wodę i żywność, można było przetrwać od kilku do kilkudziesięciu dni. Wykrywanie i zdobywanie tych właśnie miejsc przychodziło Niemcom najtrudniej. Zarówno w tworzenie schronów, jak też podziemnych tuneli angażowano ludność cywilną. Stworzono labirynt przejść łączących dom z domem i ulicę z ulicą.

Bojownicy podzieleni byli na około 30 grup, w każdej z nich działało 10-15 osób. Według historyków powstania, z reguły każdy z walczących miał własny pistolet i kilka sztuk naboi, przy czym członkowie ŻZW byli uzbrojeni lepiej niż działacze ŻOB. Powstańcy mieli też kilkaset granatów i sporo butelek zapalających, tak zwanych koktajli Mołotowa.

Walki wybuchły rankiem 19 kwietnia, kiedy 850 członków Wafen-SS uzbrojonych w karabiny maszynowe, miotacze płomieni, działa, wozy pancerne i czołgi wkroczyło na teren getta bramą od ul. Nalewki. Zostali zaatakowani przez żydowskich powstańców, którzy w pierwszym starciu odnieśli sukces. Po południu tego samego dnia, liczniejsze i lepiej uzbrojone oddziały niemiecki ponownie wkroczyły na teren getta. Dowodził nimi SS–Gruppenführer Jurgen Stroop. Najbardziej zacięte walki toczyły się w rejonie ul. Zamenhoffa i Nalewek oraz na placu Muranowskim, gdzie od 19 do 22 kwietnia trwała największa bitwa powstania. Bojownicy (głownie z ŻZW) ostrzeliwali odziały niemieckie z karabinów maszynowych. Dzięki znajomości topografii terenu i częstym zmianom pozycji strzeleckich, wymykali się atakującym ich Niemcom.

Powstanie jako silny, skoordynowany opór zbrojny trwało trzy dni. Następne dni również nazywamy powstaniem w getcie, choć walka praktycznie się skończyła, a bojownicy, którzy stracili ze sobą kontakt, ukrywali się. Tymczasem Niemcy atakowali coraz silniej i metodycznie posuwali się w głąb getta. Paląc i niszcząc kolejne budynki zmuszali cywili do opuszczania bunkrów i schronów. 8 maja Niemcy odkryli i otoczyli ogromny schron przy ul. Miłej 18, w którym znajdowała się kilkuset ludzi, w tym sztab ŻOB i ponad 100 żydowskich bojowników. Na wezwanie Niemców cywile wyszli, natomiast większość powstańców razem z Mordechajem Anielewiczem popełniła samobójstwo.

Powstańcy walczyli do 16 maja 1943 roku. Tego dnia gen. Stroop ogłosił koniec akcji pacyfikacyjnej i na znak zwycięstwa rozkazał wysadzić w powietrze Wielką Synagogę przy placu Tłomockie 7. Sporządził także raport zatytułowany „Es gibt keinen jüdischen Wohnbezirk in Warschau mehr!” („Nie istnieje już dzielnica żydowska w Warszawie!”). Nie posiadamy pewnych danych o stratach wśród powstańców i cywili. Według raportów Stroopa, podczas powstania w warszawskim getcie przebywało ok. 56 tys. Żydów. Niespełna 7 tys. z nich oprawcy zabili zaraz po wyjściu z ukrycia, a blisko 7 tys. wywieziono do obozu zagłady w Treblince, ok. 6 tys. Żydów zginęło w trakcie walk. Niemal 36 tys. pozostałych wywieziono do obozów pracy i koncentracyjnych na terenie Generalnego Gubernatorstwa. Historycy uważają jednak, że liczby te są zawyżone.

Marta Zimnicka

19 kwietnia 1943 roku w warszawskim getcie wybuchło powstanie, które było największym zbrojnym zrywem Żydów podczas II wojny światowej. Jednocześnie było to pierwsze miejskie powstanie w okupowanej Europie.

W tym roku przypada 81. rocznica tamtych wydarzeń. Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN organizuje corocznie akcję społeczno-edukacyjną Żonkile. Centrum Pamięci Kultury Żydowskiej również bierze w niej udział, ponieważ #ŁączyNasPamięć. Poprzez nasze działania chcemy przyczynić się do budowania otwartego społeczeństwa obywatelskiego.-

Żółte żonkile są obecnie najbardziej rozpoznawalnym symbolem powstania w getcie warszawskim, co jest ściśle związane z ostatnim przywódcą Żydowskiej Organizacji Bojowej, Markiem Edelmanem. Przeżył likwidację getta, przez lata chronił od zapomnienia wydarzenia z 1943 roku. W każdą rocznicę powstania przychodził pod Pomnik Bohaterów Getta, by oddać hołd poległym towarzyszom. Wraz z nim pojawiali się ludzie, którzy przynosili ze sobą żółte kwiaty na znak zbiorowej pamięci.

Akcji Żonkile od samego początku towarzyszy hasło ŁączyNasPamięć, które podkreśla siłę wspólnoty, jaką się stajemy wyznając podobne wartości. Przeszłość nas jednoczy, dając poczucie przynależności i akceptacji.

Serdecznie zapraszamy do wnętrz budynku dawnej synagogi, gdzie czeka na Was wiele pouczających projekcji. W trosce o komfort odbiorców filmy oraz godziny ich odtwarzania zostały podzielone na kategorie wiekowe. Seanse skierowane do najmłodszych odwiedzających odbędą się o godzinie 11 oraz 15. W ciągu godziny dzieci zobaczą trzy filmy animowane: ,,Było-nie ma-jest”, „Będę Pisać”, „Pamięć Drobinek”. Godzina 12 oraz 16 to czas zarezerwowany dla młodzieży i dorosłych, którzy chcą zatopić się w historii. Zostanie wyemitowany fragment odświeżonej wersji lektury szkolnej ,,Zdążyć przed Panem Bogiem” oraz ,,Muranów- Dzielnica Północna”–produkcja edukacyjna o żydowskiej historii warszawskiej dzielnicy Muranów.

Premierowo na sali głównej pojawią się publikacje, które pochodzą ze zbiorów CPKŻ. Przez cały okres trwania akcji, można zapoznać się z albumami i książkami o tematyce związanej z gettem warszawskim.  

Stałym elementem w przedsionku będzie witająca wszystkich projekcja, która przedstawi Wam ideę całego przedsięwzięcia. Ponadto przygotowaliśmy kącik kreatywności, gdzie dzieci będą mogły wykonać własnego żonkila.

Serdecznie zapraszamy do wzięcia udziału w wydarzeniu, niech #ŁączyNasPamięć.

W minioną środę mieliśmy przyjemność gościć klasę siódmą ze Szkoły Podstawowej im. Jana Kochanowskiego w Chęcinach. Po wysłuchaniu historii dotyczącej chęcińskich Żydów i budynku dawnej synagogi, uczniowie wzięli udział w warsztatach „Muzeum w pudełku. Miasteczko Malki”.

Wizyta wychowanków rozpoczęła się od zwiedzania obiektu. Uczniowie chłonęli każde słowo, wypowiadane z ust przewodnika. Nie kryli także swojego zainteresowania zapleczem technicznym, w tym między innymi infomatami, w których zamknięte zostały archiwalne treści. Pozytywne emocje wywarł również starannie wyselekcjonowany zbiór eksponatów, które są najlepszym i najbardziej namacalnym świadectwem kultury żydowskiej.

Po solidnej dawce wiedzy młodzież przystąpiła do udziału w grze, która dzięki narracyjnej kompozycji angażuje całą grupę. Ciekawa fabuła oraz minikolekcja, przy pomocy odrobiny wyobraźni, przeniosła uczniów sto lat w przeszłość. Sala warsztatowa pełniła funkcję kapsuły czasu, osiadającej na godzinę w międzywojennym sztetlu. Wędrując po różnych miejscach na mapie miasteczka, gracze zagłębiali się w żydowskie tradycje, święta i kuchnię. Spacerując pomiędzy uliczkami poznawali nowe pojęcia związane z życiem codziennym.

Warsztaty są świetnym pomysłem na zaznajomienie uczniów z kulturą oraz historią społeczności żydowskiej w Chęcinach. Społeczności, która przyczyniła się rozwoju miasta i kształtowała jego tożsamość. Zajęcia organizowane przez nasze Centrum, w wymierny sposób w przyczyniają się także do budowania otwartego społeczeństwa obywatelskiego i są świetnym punktem wyjścia do zaznajamiania młodzieży z wielokulturowością i różnorodnością.