Święto, które przypada w dniach 15-22 miesiąca nissan (marzec – kwiecień), upamiętnia najbardziej znamienne i tajemnicze wydarzenie w historii ludu Izraela – ucieczkę z Egiptu. Około 1280 roku p.n.e. Żydzi, pod dowództwem Mojżesza, podjęli ucieczkę z kraju niewoli. Zanim Izraelici odważyli się na ten krok, faraon wiele razy obiecywał im wolność i nie dotrzymywał słowa. Jahwe, by skłonić Ramzesa II do zwrócenia narodowi wybranemu wolności, miał sprowadzić na Egipt dziesięć klęsk. Ostatnią i najstraszniejszą była śmierć wszystkich pierworodnych. Plaga ta nie dotknęła jednak Żydów, którzy zgodnie z boskim poleceniem pomazali krwią baranka drzwi, dzięki czemu Anioł Śmierci omijał ich domostwa. W języku hebrajskim pesach znaczy „omijać”. W noc poprzedzającą ucieczkę, po zjedzeniu posiłku z baranka przyprawionego gorzkimi ziołami i zabraniu przaśnych placków (niewyrośniętego chleba), Żydzi pospiesznie wyruszyli w drogę. Armia egipska, która wyruszyła za nimi w pogoń, została zatopiona wodami Morza Czerwonego. Te niezwykłe wydarzenia upamiętnia święto Pesach.
Pierwotnie było to święto rolnicze, określone jako Święto Przaśników, kiedy składano ofiary z pierwszych plonów i pierworodnych zwierząt. Lud Izraela, kiedy żył we własnym kraju, pielgrzymował rokrocznie do Świątyni, gdzie ofiarował pierwsze snopy jęczmienia, czym prosił o pomyślność zbiorów. Pesach rozpoczynał cykl świąt pielgrzymich: Pesach, Szawout, Sukot.
Świętowanie rozpoczyna uroczysta kolacja, ale zanim ona nastąpi z domu należy usunąć rzeczy kwaszone – chamec. Na dzień lub dwa wcześniej przeszukiwano dokładnie wszystkie kąty i zakamarki, usuwając nawet to, co jeszcze kwaszone nie jest, ale co mogło pod wpływem wilgoci, wody czy innych płynów, dać początek fermentacji. Z domu usuwano też piwo, whisky i wszelkie marynaty. Przez kolejne dni chleb zastąpić ma maca, czyli placki z niekwaszonego ciasta, tj. mąki i wody, bez drożdży i dodatków. Ciasto , które należało przygotowywać nie dłużej niż 18 minut, aby nie doszło do żadnej fermentacji, rozwałkowuje się cienko i piecze jak podpłomyki.
Wieczerza spożywana pierwszego dnia nosi nazwę seder, co po hebrajsku znaczy „porządek”. Nazwa związana jest z tym, że określone potrawy powinny znaleźć się na stole w ściśle określonym porządku. Tradycyjne potrawy podawane są na specjalnym półmisku w otoczeniu świątecznej zastawy. Są to: trzy, położone jeden na drugim, kawałki macy, które symbolizują kohenów (kapłanów), lewitów (członków służby świątynnej) i resztę Izraelitów; zeroa - kawałek pieczonego w ogniu mięsa z kością, na pamiątkę pieczonego jagnięcia; maror, czyli gorzkie zioła - na ogół są to kawałki ostrego chrzanu i sałata, maczane w słonej wodzie, symbolizujące łzy i gorycz niewoli; bejca - jajko w skorupce, upieczone w gorącym popiele – to symbol odrodzenia; karpas, aromatyczne zioła, zwykle nać pietruszki lub selera; charoset - słodka masa z tartych jabłek, mielonych orzechów i migdałów wymieszanych
z odrobiną wina rodzynkowego, nawiązująca do gliny, z której niewolnicy żydowscy wyrabiali w Egipcie cegły.
Na stole należy zostawić kielich z winem dla proroka Eliasza, który tej nocy odwiedza rodziny świętujące Pesach, a zatem należy zostawić drzwi wejściowe lekko uchylone. Tego dnia nie wolno odmówić gościny podróżnemu lub bezdomnemu, gdyż to pod jego postacią może ukrywać się prorok.
Uczcie towarzyszy czytanie Hagady na Pesach, czyli opowieści o wyjściu Żydów z egipskiej niewoli. Książka zawiera także błogosławieństwa, modlitwy, psalmy, opowiastki alegoryczne
i zagadki.
W starożytności święto miało bardzo uroczysty charakter, a mieszkańcy Jerozolimy radośnie witali przybywających pielgrzymów. W czasach nowożytnych Pesach stał się świętem rodzinnym, celebrowanym w domu. Współcześnie Pesach trwa 7 dni w Izraelu, w diasporze 8. W Izraelu najważniejszy jest pierwszy, w diasporze dwa pierwsze dni; kolejne to półświęta.
Marta Zimnicka
Centrum Pamięci Kultury Żydowskiej
